Zonnebloem

zonnebloem: kenmerken en bloei

Zonnebloemen kenmerken zich door de lange, dikke en harige stelen met grote, vaak gele, bloemen. De bloemen hebben een bruin, geel of groen hart. Zonnebloemen kunnen tot wel 4 meter hoog worden en behoren tot de composietenfamilie (Asteraceae), waartoe ook bloemen als margriet, madeliefje en duizendblad behoren. De officiële naam van de zonnebloem is Helianthus: een samenvoeging van het Griekse helios (zon) en anthos (bloem).

We kennen de zonnebloem vooral als gele schoonheid, maar er zijn ook oranje, bruine, crèmekleurige en donkerrode versies. Ook wat betreft vorm is er volop variatie: er zijn zonnebloemen met grote of kleine bloemen, met een enkele rij bloemblaadjes of met meerdere kransen. Welke verschijningsvorm je ook kiest, de zonnebloem staat garant voor een zomergevoel! Zonnebloemen bloeien over het algemeen vanaf de zomer tot het moment dat de eerste nachtvorst intreedt (tussen juli tot oktober). Het zijn dus echte zomerbloeiers!

waarom staan zonnebloemen naar de zon gericht?

Opvallend aan de groeiwijze van zonnebloemen, is dat ze heliotropisch zijn. Groeiende zonnebloemen richten zich naar de zon, of beter gezegd: de bloem beweegt zelf niet, maar de groei van de stengel varieert. Overdag groeit het oostelijke deel van de plant sneller en 's nachts het westelijke deel. Door deze afwisselende stengelgroei lijkt het alsof de groeiende zonnebloemen de zon volgen. Volgroeide zonnebloemen draaien niet mee met de zon (daar zijn ze ook te zwaar voor), maar richten hun bloem de hele dag op het oosten. Daardoor warmen ze sneller op en trekken ze meer bestuivers aan, die afkomen op warme bloemen.   

soorten zonnebloemen

Er bestaan meer dan 70 verschillende soorten zonnebloemen. Sommige soorten worden amper 50 centimeter hoog, terwijl andere soorten tot wel 4 meter hoog kunnen worden. Er bestaan eenjarige zonnebloemen en zonnebloemen als winterharde, vaste plant. Ontdek hieronder de meest bekende soorten zonnebloemen:

• Helianthus annuus: Helianthus annuus, ook wel bekend als de 'gewone zonnebloem' is de meeste bekende soort. Deze zonnebloemsoort staat bekend om zijn hoogte (gemiddeld 1.5 tot 3 meter) en grote bloemen. De bloemen zijn meestal geel van kleur met meestal een bruinzwart hart. Er bestaan echter ook variëteiten met andere kleuren, zoals oranje en roodbruin. De onderstaande 5 soorten zijn de meest bekende varianten van Helianthus annuus:
  • Reuzenzonnebloem: de reuzenzonnebloem, ook bekend als Helianthus annuus giganteus, is een bekende variëteit binnen Helianthus annuus. Het zijn meerjarige (vaste) planten die, in vergelijking met andere zonnebloemsoorten, bijzonder groot worden (2-4 meter hoog). Ze hebben grotere bloemhoofden en hebben langere stelen dan gemiddeld.
  • Dwergzonnebloem: dwergzonnebloemen, ook wel 'compacte zonnebloem' of 'dwarf zonnebloem' genoemd, zijn eenjarige planten die een stuk kleiner van formaat zijn dan de standaard zonnebloem. Er vallen vele variëteiten onder: van klein tot groot, van geel tot oranje en rood. Iedere soort heeft zijn eigen, zonnige uitstraling. Dwergzonnebloemen worden meestal tussen de 60-90 centimeter hoog. Doordat ze compacter zijn, zijn ze ideaal voor balkons en kleine tuinen. 
  • Helianthus annuus 'lemon queen': dit is een meerjarige zonnebloem met wat kleinere, heldergele bloemen. Ze zien er niet uit als de standaard zonnebloem en vallen daarmee op. Ze worden tot wel 2 meter hoog en nemen vanwege de vele bloemen vrij veel ruimte in.
  • Helianthus annuus 'sunfinity', 'sunblast' en 'sunsation': dit zijn eenjarige zonnebloemen die je als plant koopt en dus niet zelf hoeft te zaaien. Je ziet deze soort regelmatig in tuincentra. Deze zonnebloemen worden zo'n 50cm -2.50m hoog. 
  • Dubbelbloemige zonnebloem: de dubbelbloemige zonnebloem is een eenjarige plant. Deze soort is nog minder bekend, maar desalniettemin prachtig om te zien! De dubbelbloemige zonnebloem komt voor in geel, oranje, rood en roze. Ze hebben bloemen met extra rijen bloemblaadjes, waardoor ze een vollere uitstraling hebben dan de andere soorten. De hoogte van dubbelbloemige zonnebloemen varieert van 60 cm tot 2 meter. 
• Helianthus decapetalus: Helianthus decapetalus, ook wel moeraszonnebloem, is een meerjarige plant. Deze soort wordt gekenmerkt door wat kleinere, heldergele bloemen en langwerpige, smalle bladeren. Deze vaste plant komt elk jaar weer terug en wordt zo'n 1.50 meter hoog. Helianthus decapetalus groeit vaak in vochtige, drassige grond en is populair in wilde bloemen- en moerastuinen.  
• Helianthus tuberosus: Helianthus tuberosus, beter bekend als aardpeer en topinamboer, is een buitenbeentje wat zonnebloemen betreft. Deze vaste plant staat bekend om zijn eetbare knollen en wordt gekweekt vanwege zijn culinaire toepassingen en robuuste uiterlijk. Aardpeer woekert en wordt over het algemeen kleiner dan Helianthus annuus (tot zo'n 2.5 meter hoog). De bloemen van aardpeer zijn heldergeel en hebben een bruingeel hart. De bloemen zijn kleiner dan die van Helianthus annuus. 

verzorging van zonnebloem in je vaas

Zonnebloemen als snijbloem in huis gehaald? Dan wil je daar natuurlijk zo lang mogelijk van genieten. Met de onderstaande verzorgingstips voor zonnebloem houd je de zonnetjes zo lang mogelijk mooi in je vaas:

• Snijd de stelen van de zonnebloemen schuin af met een scherp mes of bloemenschaar.
• Verwijder het overtollige blad van de stelen, zodat er geen bladeren in het vaaswater komen en bacteriegroei veroorzaken.
• Houd bij de keuze van je vaas rekening met het gewicht van de zonnebloemen. Kies voor een stevige vaas.
• Zet de bloemen in een schone, liefst glazen vaas met een klein laagje warm water. Geef zonnebloemen niet te veel water in de vaas, want dan worden de stelen papperig en zullen de bloemen gaan hangen. Zijn je zonnebloemen toch gaan hangen? Giet dan wat heet (niet kokend) water in de vaas. 
• Voeg een beetje snijbloemenvoedsel toe voor een langere houdbaarheid van je zonnebloemen. Heb je geen voeding in huis? Voeg dan een druppel bleekwater (chloor) aan het water toe. 
• Ververs het vaaswater regelmatig en vul bij indien nodig. Zonnebloemen zijn dorstig. 
• Zet de vaas op een koele standplaats uit de buurt van de fruitschaal en niet in de volle zon of op de tocht.

zonnebloemen planten in de tuin

Met hun zonnige uitstraling zijn zonnebloemen een aanwinst voor iedere buitenruimte! Wil je zonnebloem zaaien in de volle grond of in een pot? Bekijk dan de onderstaande tips voor het zaaien, de beste standplaats en verzorging van zonnebloemen. De zaden van zonnebloemen kiemen heel makkelijk. Leuk om bijvoorbeeld met kinderen te doen en te zien hoe snel de plant groeit!

• Eenjarige zonnebloemen kun je het beste in april of mei zaaien, wanneer de kans op strenge vorst geweken is.
• Zonnebloemen zijn zonaanbidders: kies een zonnige, beschutte plek (bijvoorbeeld langs een heg of schutting). Tip: zonnebloemen draaien richting het oosten, plaats ze dus bij voorkeur op een plek waardoor je zelf het beste zicht op de zonnebloemen hebt (en niet je buren). 
• Zonnebloemen kunnen behoorlijk hoog worden, dus zorg voor voldoende ruimte.
• Hoewel zonnebloemen op bijna iedere grondsoort gedijen, houden ze het meest van een beetje zure tot neutrale grond met een pH tussen de 6 en 7.5 (dit kun je meten met een pH-meter). Is je grond te zuur, dan kun je kalk toevoegen. Is de pH-waarde te hoog? Dan kun je zure compost gebruiken. 
• Voordat je de zonnebloemzaadjes plant, is het verstandig om compost/vruchtbare grond door de aarde te mengen. Zonnebloemen houden van voedzame grond. 
• Stop de zaadjes ongeveer 1.5-2 centimeter diep in de grond, met een onderlinge tussenruimte van zo'n 30-40 centimeter. Geef vervolgens voldoende water. 
• Plant je jonge zonnebloemplantjes in plaats van zaadjes? Bekijk dan dit stappenplan voor het planten van tuinplanten. 
• Pas op voor slakken, want die houden van jonge zonnebloemplanten. Bescherm zonnebloemen tegen slakken door de jonge planten onderaan te voorzien van koperen ringen of door droge, scherpe oppervlakken (zoals eierschalen en kleine steentjes) rondom de planten te leggen. Ook koffiedik kan helpen tegen slakken.  
• Geef de zonnebloemen voldoende water tijdens een droge en warme periode. Zorg voor goede drainage: zonnebloemen houden niet van een te natte grond. 
• Zodra er bloemen aan de stengels verschijnen, kun je de zonnebloemen kaliumrijke voeding geven (bijvoorbeeld meststof voor tomaten). 
• Wanneer de zonnebloemen hoger dan 1 meter worden, is het verstandig om ze te ondersteunen. Dat kan bijvoorbeeld met een stok of met ander materiaal. 

zonnebloemen zaaien in pot

Zaai je zonnebloemen in een pot? Houd dan ongeveer 1 zaadje aan per pot met een diameter van 7.5 cm. Druk het zaadje zo'n 2 centimeter in de pot met goede potgrond en geef voldoende water. Dek de pot af met plasticfolie en zet de pot op een lichte plek, niet te warm. Je kunt de ontkiemde plantjes vervolgens na IJsheiligen in vruchtbare grond zetten, of de plantjes overpotten in een grotere pot. 

zonnebloem snoeien: wanneer en hoe?

Het snoeien van zonnebloemen is niet per se noodzakelijk voor hun groei en bloei. Het zijn makkelijk te onderhouden planten. Of je jouw zonnebloemen moet snoeien en wanneer, hangt af van de soort (eenjarige of meerjarig) en van het doel (vogelvoer, in je vaas zette, eetbare doeleinden etc.). 

• Wil je zonnebloemen afknippen om vervolgens in je vaas te laten stralen? Knip ze dan schuin af op het moment dat de zonnebloem bijna open is. Tip: knip ze af in de vroege ochtend of late avond. De bloemen verwelken sneller wanneer je ze oogst als het warm is. 
• Wil je zonnebloemen snoeien omdat de stelen te hoog worden en/of je meerdere bloemen wenst uit een hoofdstengel? Snoei de plant dan in juni / video
• Zijn je eenjarige zonnebloemen uitgebloeid? Laat ze dan gewoon staan. Vogels als mussen en vinken zijn er dol op. In de late herfst, vlak voor de winter, kun je ze uit de grond trekken en composteren. 
• Zijn je winterharde, meerjarige zonnebloemen uitgebloeid? Nadat je meerjarige zonnebloem volledig is uitgebloeid en je de zaden hebt geoogst of door vogels zijn opgegeten, kun je twee dingen doen:
  • De stengels terugsnoeien tot zo'n 10-15 centimeter boven de grond. Dit voorkomt dat de lange, dode stengels 's winters omvallen. Na het snoeien kun je eventueel een flinke laag mulch (organische meststof) aanbrengen om de wortels van de zonnebloem te beschermen tegen vorst. 
  • Meerjarige zonnebloemen kunnen ook overleven zonder veel te snoeien. Je kunt dode plantdelen ook laten staan als natuurlijke beschutting voor insecten en om vogels de hele winter de kans te geven om van de zaden te eten. In het voorjaar, voordat de nieuwe groei begint, kun je dan de dode plantdelen weghalen. Deze manier (niet snoeien in het najaar) werkt het beste als de stengels niet te hoog zijn of begeleid worden met stokken.

wat doen met uitgebloeide zonnebloemen?

Zijn je eenjarige zonnebloemen in je vaas of tuin uitgebloeid? Gooi ze niet weg! Je kunt nog langer van de bloemen genieten, ook al zijn ze uitgebloeid. Tuinplanten kun je uiteraard laten staan als voer voor de vogels en bescherming voor overwinterende insecten. Je kunt zonnebloemen ook een tweede leven geven als hanger met natuurlijk voedsel voor vogels. Vogels zijn namelijk dol op de pitten in het hart van de zonnebloem. Ook leuk: laat zonnebloemen op z'n kop drogen, spuit ze in met wat haarlak en gebruik ze ter decoratie. 

betekenis van zonnebloem

De zonnebloem heeft verschillende symbolische betekenissen, maar de meest voorkomende zijn 'zon', 'levenslust' en 'geluk'. Zonnebloemen worden vaak geassocieerd met de zon vanwege de heldere, gele bloemblaadjes die lijken op zonnestralen en het vermogen van de plant om zich richting de zon te keren. Dit vermogen (altijd de zonnige kant zien) zorgt er ook voor dat de bloemen worden gezien als symbool voor levenslust, standvastigheid, positiviteit en geluk. 

In de Griekse mythologie werd de zonnebloem geassocieerd met de god van (onder andere) de zon en het licht: Apollo. In de Griekse mythologie wordt nimf Clytia smoorverliefd op de zonnegod Apollo. Deze liefde werd niet beantwoord en Clytia stierf van ellende. Ze veranderde in een zonnebloem en draaide voortdurend mee met de zon om haar zonnegod te kunnen zien. 

waar komt zonnebloem oorspronkelijk vandaan?

De zonnebloem komt oorspronkelijk uit Noord- en Midden-Amerika. Inheemse volken aten de pitten uit de bloem, die rijk zijn aan voedzame olie. Later, aan het eind van de 16e eeuw werd de zonnebloem door Europese ontdekkingsreizigers naar Europa gebracht. Tegenwoordig wordt de zonnebloem wereldwijd geteeld als sierplant, voedselgewas en voor de productie von olie. 

zijn zonnebloemen eetbaar?

Ja, zonnebloemen zijn eetbaar en worden al eeuwenlang gebruikt voor culinaire doeleinden, voor mens en dier. Niet de bloemblaadjes zelf worden gegeten, maar de zaden die zich in de bloemknoppen bevinden.

Voor veel dieren, zoals vogels en eekhoorns, zijn zonnebloempitten een ware lekkernij. De zaden bieden veel voedingsstoffen en energie. Ook jonge bladeren en stengels van de zonnebloem zijn eetbaar voor sommige dieren, zoals kippen. Slakken houden ook van jonge zonnebloemplanten, maar die zijn vaak een minder graag geziene gast. 

Bij mensen zijn vooral de zonnebloempitten favoriet. Deze worden vaak geroosterd en gegeten als snack. Ze zijn rijk aan voedingsstoffen als vitamines, vetten en eiwitten. Geroosterde zonnebloempitten worden ook vaak gebruikt in salades, verwekt in brood en muesli. Daarnaast worden zonnebloemen gebruikt voor de olie. Zonnebloemolie wordt geperst uit de zaden van de zonnebloem en wordt vooral gebruikt om te bakken, braden en frituren.